Ik zit al 10 uur in de navel van ons land en kijk uit over wat het kloppend hart van herdenkend Nederland zou moeten zijn. Toeristen doorkruisen doelgericht het plein richting de hoeren achter de Warmoestraat, of lopen rechtdoor naar de kroegen van het Rembrandtplein. Sommige stoppen voor een foto bij wat ooit uit een peiling kwam als het lelijkste oorlogsmonument in Nederland. Haar oude bijnaam: Pijpie Krijt. Voor de gemiddelde pleinbezoeker dringt eerder het beeld van de penis in erectie zich op waarvan de kop precies lijkt te passen in het ronde dakraam van de Bijenkorf.
Toeristen gaan graag op de foto met het monument op de dam. Een jongen van een jaar of achttien neemt de pose aan van één de mannen die het monument sieren. De armspieren gespannen, vuisten rustend op het hoofd. Het zijn de mannen die ‘het verzet der intellectuelen’ moeten verbeelden. Op dit plein gebeurt nog weinig wat ‘intellectueel verzet’ genoemd zou kunnen worden. Het ritme van het plein wordt bepaald door de uitdijende en krimpende hoeveelheid fietsen die mee ademen op de openingstijden van ons grootste warenhuis. Toeristen hangen tegen het beeld en eten friet of pizza, op het dak van de ronde boog staan drie lege flessen. De Dam veranderde mee van een burgerlijk regenteske samenleving naar een informeel consumentenparadijs.
Amsterdam schijnt wel zijn best te hebben gedaan om dit monument een plek te maken van inkeer en contemplatie. Zo hebben er ooit borden gestaan waarop stond wat het Nederlandse volk hier herdacht. Er waren bloembakken geplaatst tegen het oneerbiedig zitten op de banken achter het monument. Niks hielp. Een klein koperen plaatje zo groot als een voetzool is wat bleef.
Vroeger was er op de plek van het monument een plantsoen, het midden-dam plantsoen. Dit plantsoen was een tijdelijk oplossing van 1925 tot 1950 om de leegte te vullen die een tweetal afgebroken panden had achtergelaten. Daar stond tussen het groen vanaf 1947 een tijdelijk monument dat bestond uit een bescheiden bakstenen colonnade met daarin verwerkt een urn uit elk provincie. Wat was er mis met dit monument? Wat was er mis met een park? Waarom moest herdenken zo groot en wit worden? Wat herdenken we eigenlijk nog? Ons verzet? Staat de grote van het monument wel in verhouding met onze verzetsdaden? Volgens mevrouw Borst in het boekje ‘Het monument’ moeten we het beeld vooral zien als een symbool van respect. Respect voor slachtoffers van oorlog en geweld waar dan ook ter wereld. Symbool van nationale eenheid. De Penis. Als gedenkteken heeft zij geen andere functie dan een teken te zijn.
Centimeteractie
Alles is verkocht op de dam vis, groente, vlees, maar ook het plein zelf ging meerdere malen in de verkoop. Zo had het college van B&W het middenplantsoen in 1939 verkocht aan een verzekering-maatschappij die er een mooi kantoorpand wilde bouwen. Een plan dat alleen door tussenkomst van de oorlog geen doorgang vond. Bij de centimeteractie van van Maasdijk en Rutten werd het damplantsoen per vierkante centimeter aan het Nederlandse volk verkocht. Een plan dat per twee kwartjes per perceel werd uitgevoerd. Wie heeft die vierkante centimeters gekocht en wat zouden ze er nu mee willen doen?
